Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΙΝΕΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

Η σχέση ανάμεσα στο ψυχεδελικό διμεθυλοτρυπταμίνη (DMT) και τις εμπειρίες κοντά στον θάνατο (Near-Death Experiences, NDEs) απασχολεί εδώ και δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα. Το DMT αν και θεωρείται παράνομο ναρκωτικό σε πολλές χώρες, είναι επίσης γνωστό ότι παράγεται φυσικά σε μικρές ποσότητες στον ανθρώπινο εγκέφαλο και βρίσκεται σε φυτά που χρησιμοποιούνται σε σαμανικές τελετές, όπως το ayahuasca στον Αμαζόνιο. Παλαιότερες θεωρίες είχαν εστιάσει σε πιθανή απελευθέρωση DMT από την επίφυση τη στιγμή του θανάτου.

Αυτό που έλειπε σε επίπεδο έρευνας ήταν μια συστηματική σύγκριση: μοιάζουν πραγματικά οι εμπειρίες του DMT με τις εμπειρίες κοντά στον θάνατο; Ή πρόκειται απλώς για εντυπώσεις που θυμίζουν η μία την άλλη;

ΣΥΓΚΡΙΣΗ 26 ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΜΕ 34 ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ

Η νέα έρευνα (Michael et al., 2021, 2023a) συγκρίνει συστηματικά τις εμπειρίες 36 εθελοντών συμμετεχόντων που έλαβαν υψηλές δόσεις εξαερωμένου DMT (40–75 mg, με μέσο όρο 54,5 mg) με 34 αφηγήσεις ατόμων που επέζησαν από επιθανάτια εμπειρία, έπειτα από κώμα λόγω ανoξίας.

Για πρώτη φορά, μια επιστημονική έρευνα αποφάσισε να οριοθετήσει αυτές τις εμπειρίες. Οι ερευνητές, αντί να περιοριστούν σε εργαστηριακές δοκιμές, χορήγησαν σε 36 συμμετέχοντες υψηλές δόσεις DMT. Στη συνέχεια, με μια πρωτοποριακή τεχνική συνεντεύξεων, τους ζήτησαν να περιγράψουν βήμα-βήμα τι βίωσαν: εικόνες, συναισθήματα, ακόμα και τις πιο λεπτές λεπτομέρειες.

Στο σύνολο καταγράφηκαν 47 συνεδρίες, εκ των οποίων 36 αποτέλεσαν τη βάση της ανάλυσης. Στην ομάδα με τις επιθανάτιες εμπειρίες (NDE) περιλαμβάνονταν 11 γυναίκες και 23 άνδρες, με μέση ηλικία 48,2 έτη (εύρος 15–72). Ο μέσος χρόνος που είχε περάσει από την εμπειρία έως την καταγραφή της αφήγησης ήταν 10,2 έτη.

ΦΩΣ, ΘΑΝΑΤΟΣ, ΚΕΝΟ. ΟΙ ΠΙΟ ΣΥΧΝΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

Η μελέτη διαπίστωσε ότι το 94% των συμμετεχόντων που έλαβαν την ουσία (DMT) ανέφεραν τουλάχιστον ένα από τα δέκα «κανονικά» θέματα που συναντώνται σε NDEs. Μεταξύ αυτών κυριαρχούσαν η εμπειρία έντονου φωτός, η αίσθηση θανάτου και το βίωμα του κενού ή της «αναμονής». Ένας από τους συμμετέχοντες  περιέγραψε «ένα πραγματικά εκτυφλωτικό φως… τόσο έντονο που τα χρώματα έλιωναν σε λευκότητα», ενώ ένας άλλος μίλησε για το πέρασμα μέσα από το σκοτάδι προς το φως, «ήταν σαν να έσχιζα το κέλυφος ενός αυγού». Παρόμοια, στο 74% των NDE καταγράφηκε όραση φωτός, συχνά στο τέλος μιας σκοτεινής σήραγγας.

Η αίσθηση θανάτου αναφέρθηκε από 22% των χρηστών DMT και από 27% των NDE. Στις επιθανάτιες εμπειρίες, ένας ασθενής σημείωσε ότι «ήξερα πως είχα πεθάνει, έβλεπα το σώμα μου και το δωμάτιο γύρω μου», ενώ στο DMT ένας συμμετέχων  τόνισε ότι «ήταν σαν να διαλυόταν η ταυτότητά μου, δεν ήξερα ποιος είμαι». Ένας δεύτερος συμπλήρωσε ότι «ήταν σαν να ένιωθα το ίδιο μου το τέλος, όχι ως γεγονός αλλά ως κατάσταση ύπαρξης».

Η εμπειρία του «κενού» ή του «limbo» καταγράφηκε στο 11% των DMT περιπτώσεων και στο 38% των NDEs. Περιγράφηκε «μια τρομακτική αίσθηση ακινησίας, σαν να μην υπήρχε διέξοδος, ένα μέρος που δεν γνώριζα». Σε αντίστοιχη εμπειρία NDE, ένας ασθενής μίλησε για «ένα κενό γεμάτο σκοτάδι, σαν αίθουσα αναμονής, όπου δεν υπήρχε ούτε χρόνος ούτε χώρος».

ΟΙ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ. Η ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΖΩΗΣ ΜΙΑ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ

Παρά τις ομοιότητες, οι διαφορές ήταν εντυπωσιακές.

Στο DMT, το 100% των συμμετεχόντων ανέφερε συνάντηση με όντα, σε αντίθεση με μόλις 44% των NDEs. Ωστόσο, ενώ στις επιθανάτιες εμπειρίες οι ασθενείς συχνά συναντούσαν νεκρούς συγγενείς (27%), στο DMT αυτό καταγράφηκε μόλις στο 6% και αφορούσε ελάχιστες περιπτώσεις. Ένας DMT χρήστης είδε για μια στιγμή τη μητέρα του «μέσα σε έναν καθρέφτη σαν της Χιονάτης», σε μια σκηνή που περιέγραψε ως «παράδοξα κωμική», σε αντίθεση με τις πιο συγκινησιακά φορτισμένες συναντήσεις των NDEs. Ένας NDE συμμετέχων, αντίθετα, ανέφερε: «Είδα τον παππού μου μέσα σε φως, να μου λέει: ‘Δεν είναι η ώρα σου, γύρνα πίσω».

Οι «οντότητες φωτός» ήταν πιο συχνές στις NDEs (15%) και είχαν ανθρωπομορφική μορφή, όπως ο ασθενής που συνάντησε «έναν τεράστιο, λευκό άνδρα με μακριά γενειάδα που του είπε “συγγνώμη, δεν είναι η μέρα σου”». Στο DMT, αντίθετα, οι περιγραφές ήταν εξωπραγματικές: αναφέρθηκε «ένα ον σαν νευρική σύναψη, με πλοκάμια, απέραντα ευφυές αλλά αλλόκοτα ξένο». Ένας άλλος, το περιέγραψε ως «μια κινούμενη μάνταλα από φως, που με ρουφούσε στο κέντρο της».

Εξίσου σημαντική ήταν η απουσία της «ανασκόπησης ζωής» στο DMT, η οποία εμφανίστηκε μόλις στο 6% των περιπτώσεων, έναντι 24% στις NDEs. Ένας DMT συμμετέχων (SP) ανέφερε ότι «είδα πρόσωπα αγαπημένων και ένιωσα αγάπη, σαν μια αφήγηση στιγμών, όχι όμως σαν πραγματική ταινία ζωής». Αντίθετα, ένας NDE ασθενής περιέγραψε λεπτομερώς «σαν να έβλεπα την ταινία της ζωής μου, με τις καλές και τις κακές πράξεις μου να μου παρουσιάζονται». Μάλιστα σημείωσε: «Ένιωσα τύψεις για όσα δεν είχα κάνει, σαν να μου τα έδειχναν για να μάθω».

Επιπλέον, κανείς από τους χρήστες DMT δεν ανέφερε το κλασικό «σημείο χωρίς επιστροφή» ή την «επιστροφή στη ζωή» κατόπιν παρέμβασης όντων, στοιχεία που καταγράφηκαν στο 9% και 56% αντίστοιχα των NDE αφηγήσεων. Ένας NDE συμμετέχων ανέφερε: «Έφτασα σε ένα φως, αλλά μια φωνή μου είπε: ‘Γύρνα πίσω, τα παιδιά σου σε χρειάζονται’. Και τότε ξύπνησα στο νοσοκομείο».

Περίπου το 39% των συμμετεχόντων στο DMT παρουσίασαν «λιγότερο τυπικά μοτίβα», όπως εικόνες γέννησης, ήχους στην έναρξη, ή την αίσθηση ενός «αιθερικού σώματος». Ένας συμμετέχων περιέγραψε ότι ένιωσε «σαν να βρισκόμουν στη μήτρα, σαν να πέφτω μέσα σε ένα αγγείο με στρογγυλό πάτο», ενώ άλλος  είπε: «έβλεπα το ημιδιαφανές σώμα μου από ψηλά». Στις NDEs, μόνο τρεις περιπτώσεις ανέφεραν κάτι αντίστοιχο με «αιθερικό σώμα», γεγονός που δείχνει σπανιότητα αυτών των μοτίβων.

ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ DMT ΚΑΙ ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

Η μελέτη υποστηρίζει ότι οι ομοιότητες στη δομή (π.χ. το φως, το κενό, η αίσθηση θανάτου) πιθανόν οφείλονται σε κοινούς νευροφυσιολογικούς μηχανισμούς, όπως η αποδιάρθρωση του Default Mode Network (ένα από τα πιο σημαντικά δίκτυα του εγκεφάλου) ή στην η εκρηκτική αύξηση νευροδιαβιβαστών κατά την ασφυξία.

Αντίθετα, οι διαφορές στο περιεχόμενο φαίνεται να σχετίζονται με ψυχολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες.

Οι χρήστες DMT, που γνωρίζουν ότι εισπνέουν ψυχεδελικό, τείνουν να βιώνουν όντα αλλόκοτα, γεωμετρικά και συχνά παιχνιδιάρικα. Οι NDErs, που βρίσκονται σε κλινικά κρίσιμες καταστάσεις, βιώνουν εμπειρίες πιο προσωπικές και υπαρξιακά φορτισμένες, όπως η συνάντηση με νεκρούς συγγενείς ή η ανασκόπηση ζωής.

ΓΙΑΤΙ ΤΟ DMT ΑΝΑΠΑΡΑΓΕΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΙΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ. ΚΟΙΝΗ ΔΟΜΗ ΑΛΛΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι το DMT μπορεί να θεωρηθεί «μιμητής NDE» (NDE-mimetic), ικανός να αναπαράγει τη βασική φαινομενολογική δομή αλλά όχι το πλήρες, υπαρξιακό και προσωπικά σχετικό περιεχόμενο μιας εμπειρίας κοντά στον θάνατο.

Το φως, η αίσθηση θανάτου και το κενό είναι κοινά μοτίβα, ενώ οι συναντήσεις με νεκρούς, οι ανασκοπήσεις ζωής και το αίσθημα επιστροφής παραμένουν σχεδόν αποκλειστικά χαρακτηριστικά των NDEs.

Η έρευνα υπογραμμίζει τη σημασία της διάκρισης μεταξύ δομής και περιεχομένου και ανοίγει τον δρόμο για νέες προσεγγίσεις στην κατανόηση τόσο των ψυχεδελικών όσο και των εμπειριών στα όρια της ζωής και του θανάτου.

*Πρόκειται για την πρώτη συστηματική ποιοτική και ποσοτική σύγκριση ανάμεσα σε εμπειρίες από χορήγηση υψηλών δόσεων DMT και σε αφηγήσεις κλασικών επιθανάτιων εμπειριών (NDEs). Υπήρχαν παλαιότερες θεωρίες (από τη δεκαετία του ’80) και μερικές αναφορές και υποθέσεις ότι «ίσως το DMT σχετίζεται με τις NDE», αλλά δεν υπήρχε οργανωμένη μελέτη που να βάζει δίπλα-δίπλα συγκεκριμένο αριθμό συμμετεχόντων (36 στο DMT, 34 σε NDEs) και να συγκρίνει αναλυτικά θέματα/μοτίβα.